การขาดฮอร์โมนหรือมีระดับฮอร์โมนที่ไม่สมดุลในร่างกาย มักแสดงทั้งอาการและอาการแสดงออกมาให้เราเห็น มีได้ตั้งแต่อาการทั่ว ๆ ไปที่ไม่จำเพราะกับการขาดฮอร์โมนหรือพร่องฮอร์โมนชนิดใด เช่น 

เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย ไม่สดชื่น สมองไม่แล่น นอนไม่ค่อยหลับ หรือแม้แต่ปัญหาของน้ำหนักเพิ่มง่ายแต่ลดยาก 

ส่วนอาการที่จำเพาะหรือพอที่จะบอกได้ว่าเราน่าจะขาด หรือ พร่องฮอร์โมนตัวไหน ที่สำคัญ ๆ ได้แก่

1. ฮอร์โมนทั้งเพศหญิง (Estrogen and Progesterone)
ปัญหาเกี่ยวกับฮอร์โมนเพศหญิงเกิดขึ้นได้ทุกช่วงอายุ แต่มักพบได้บ่อยในผู้หญิงที่เข้าสู่วัยใกล้หมดประจำเดือน (Perimenopause) และวัยหมดประจำเดือน หรืออีกชื่อหนึ่ง คือ วัยทอง (Menopause) นั่นเอง อาการที่พบบ่อย ได้แก่ ประจำเดือนที่มาไม่ปกติ ไม่สม่ำเสมอ (ในคนที่ยังไม่หมดประจำเดือน) อาการร้อนวูบวาบตามตัว เหงื่อออกมาในเวลากลางคืน นอนไม่หลับ หรือหลับแต่ไม่สนิท อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิดง่าย ไม่ค่อยมีสมาธิ วิตกกังวล ผิวบางลง มีริ้วรอยมากขึ้น น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นทั้ง ๆ ที่ทานอาหารและออกกำลังกายเหมือนเดิม บางคนอาจมีอาการปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะเล็ด กลั้นลำบาก ช่องคลอดแห้ง ความรู้สึกทางเพศลดลง นอกจากนี้ยังรวมไปถึง การมีความหนาแน่นของมวลกระดูกที่ลดลงจากเดิมด้วย

2. ฮอร์โมนเพศชาย หรือ เทสโทสเทอโรน (Testosterone)

อาการที่บอกว่าระดับเริ่มต่ำลง หรือ ขาดฮอร์โมน ได้แก่ สมรรถภาพทางเพศ ความรู้สึกทางเพศที่ลดลง การแข็งตัวของอวัยวะเพศลดลง ไขมันเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะบริเวณหน้าท้อง ในขณะเดียวกันกล้ามเนื้อก็เริ่มลดลง หงุดหงิดง่าย ไม่มีเรี่ยวแรง ไม่กระฉับกระเฉง ขาดความมั่นใจและสมาธิ เป็นต้น

3. ส่วนฮอร์โมนที่สำคัญตัวอื่น ๆ ที่สำคัญที่พบได้บ่อย เช่น 

– ปัญหาจาการที่ฮอร์โมนไทรอยด์ทำงานน้อยลง (Hypothyropidism / Subclinical Hypothyroidism) ทำให้กระบวนการเผาผลาญในร่างกายเราต่ำลง อ้วนง่ายขึ้น เหนื่อยเพลีย ๆ เป็นคนเชื่องช้า ไม่กระฉับกระเฉง ขี้หนาวง่าย เป็นต้น

– ปัญหาฮอร์โมนจากต่อมหมวกไต (Adrenal hormones) ได้แก่ ฮอร์โมนคอร์ต์ซอล (Cortisol) และ ดีเอชอีเอ (DHEA) ฮอร์โมนทั้ง 2 ตัวนี้ทำหน้าที่หลายอย่างในร่างกาย แต่จะเกี่ยวข้องกับเรื่องของความเครียด (Stress) หากเราเป็นคนที่ต้องเผชิญหน้ากับความเครียดอยู่บ่อย ๆ เป็นระยะเวลาที่นาน จะทำให้ฮอร์โมนทั้ง 2 ตัวนี้ลดต่ำลง อาการที่เด่นชัด คือ อ่อนเพลียเรื้อรังแบบที่หาสาเหตุอื่นไม่เจอ เป็นภูมิแพ้ง่าย เจ็บป่วยไม่สบายบ่อย ๆ ปวดเมื่อยตามตัวหลาย ๆ ตำแหน่ง โดยหาสาเหตุอื่น ๆ ไม่พบ เป็นต้น 

แนวทางในการดูแลผู้ที่มีปัญหาความผิดปกติเกี่ยวกับฮอร์โมนแบบองค์รวมที่สำคัญ ได้แก่

1) แนะนำเข้ามาปรึกษาแพทย์ก่อน เพื่อพูดคุยซักประวัติอย่างละเอียด ตรวจร่างกาย และตรวจทางห้องปฏิบัติการณ์เพื่อดูระดับฮอร์โมนที่เกี่ยวข้อง

2) หลังจากที่ทราบปัญหาของฮอร์โมนแต่ละตัวว่ามีอะไรบ้างนั้น แพทย์จะให้คำแนะนำเกี่ยวกับการปรับเปลี่ยนแนวทางการใช้ชีวิตในแต่ละวัน (Lifestyle modification) เช่น เรื่องของอาหารการกิน โภชนาการที่เกี่ยวข้องกับฮอร์โมนต่าง ๆ การออกกำลังกายอย่างไรให้เหมาะสมกับสุขภาพของแต่ละบุคคล การนอนหลับพักผ่อน รวมไปถึงวิธีการรับมือกับความเครียด เป็นต้น

3) ในกรณีที่คนไข้มีปัญหาของการขาดฮอร์โมนและมีอาการความผิดปกติที่ชัดเจนมากจนรบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน แพทย์จะพิจารณาให้การรักษาโดยการให้ฮอร์โมนทดแทนแบบธรรมชาติเพื่อทดแทนฮอร์โมนที่ขาดหายไป ทั้งนี้ต้องขึ้นอยู่กับความเหมาะสมของคนไข้ในแต่ละรายไป

4) ใช้สารอาหารที่มาจากธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็น วิตามิน แร่ธาตุ สารสกัดจากพืช สมุนไพรต่าง ๆ ในรูปแบบของอาหารเสริมเฉพาะบุคคล (Personalized Dietary Supplements) ที่ผ่านการรับรองทั้งในด้านของวัตถุดิบและขั้นตอนการผลิตที่ได้คุณภาพระดับสากล ถือว่าเหมาะสมและตรงจุดกับปัญหาที่คนไข้เป็นอยู่มากที่สุด
.
5) ติดตามดูแลรักษากับแพทย์อย่างใกล้ชิดเป็นระยะ ๆ เพื่อผลการรักษาที่ดียิ่ง ๆ ขึ้นไป
.

เนื้อหาโดย…
นพ.เสฏฐวุฒิ งามเมธิชัยวงศ์